مقدمه
تا به حال به این فکر کرده‌اید که قیمتِ یک محصولِ به‌ظاهر ساده، چطور تعیین می‌شود؟ چه عواملی در پشتِ پرده اعداد و ارقامِ رویِ برچسبِ قیمت، پنهان شده‌اند؟ در این مقاله از شیوا پردازه، به سراغِ یکی از مهم‌ترینِ عوامل، یعنی “بهای تمام شده کالا” می‌رویم.
به زبانِ ساده، بهای تمام شده کالا، به مجموعِ تمامِ هزینه‌هایی که برایِ تولید یا خریدِ یک محصول صرف شده است، اشاره می‌کند. این هزینه‌ها، شاملِ مواردِ مختلفی مثلِ موادِ اولیه، دستمزدِ کارگران، هزینه‌هایِ سربار و… می‌شوند. در واقع، بهای تمام شده، نشان می‌دهد که تولید یا خریدِ هر واحدِ محصول، برایِ صاحبِ کسب‌وکار، چقدر تمام شده است.
اما چرا دانستنِ بهای تمام شده کالا، مهم است؟
اولین و مهم‌ترین دلیل، به قیمت‌گذاریِ درستِ محصولات مربوط می‌شود. بدونِ دانستنِ بهای تمام شده، نمی‌توان قیمتِ عادلانه‌ای برایِ محصول تعیین کرد. اگر قیمتِ محصول، از بهای تمام شده آن کمتر باشد، صاحبِ کسب‌وکار، ضرر می‌کند و اگر قیمتِ محصول، از بهای تمام شده آن بیشتر باشد، ممکن است مشتریان، از خریدِ آن، منصرف شوند.
دومین دلیلِ اهمیتِ بهای تمام شده، به سودآوریِ کسب‌وکار مربوط می‌شود. با دانستنِ بهای تمام شده، صاحبِ کسب‌وکار می‌تواند، سودِ خود را به درستی محاسبه کند و درِک کند که چه مقدار از قیمتِ هر محصول، به عنوانِ سود، نصیبِ او می‌شود.
در نهایت، بهای تمام شده، به تصمیم‌گیری‌هایِ بهترِ صاحبِ کسب‌وکار، کمک می‌کند. با دانستنِ بهای تمام شده، صاحبِ کسب‌وکار می‌تواند، نقاطِ ضعفِ خود را در تولید یا خریدِ محصولات، شناسایی کند و برایِ کاهشِ هزینه‌ها و افزایشِ سودِ خود، برنامه‌ریزی کند.
در ادامه‌ی این مقاله، به طورِ مفصل‌تر به موضوعِ بهای تمام شده کالا می‌پردازیم و روش‌هایِ محاسبه‌ی آن را بررسی میکنیم. همچنین، به نکاتِ مهمی در موردِ قیمت‌گذاریِ محصولات، با توجه به بهای تمام شده، اشاره خواهیم کرد.
تعریف بهای تمام شده
همانطور که در مقدمه گفتیم، بهای تمام شده کالا، به مجموعِ تمامِ هزینه‌هایی که برایِ تولید یا خریدِ یک محصول صرف شده است، اشاره می‌کند. این هزینه‌ها، شاملِ مواردِ مختلفی مثلِ موادِ اولیه، دستمزدِ کارگران، هزینه‌هایِ سربار و… می‌شوند.
به طورِ دقیق‌تر، بهای تمام شده، شاملِ دو نوعِ هزینه می‌شود:
هزینه‌هایِ مستقیم: این هزینه‌ها، به طورِ مستقیم به تولید یا خریدِ محصول مربوط می‌شوند. به عنوانِ مثال، می‌توان به موادِ اولیه، دستمزدِ کارگرانِ خطِ تولید، و هزینه‌هایِ حمل و نقلِ موادِ اولیه اشاره کرد.
هزینه‌هایِ غیرمستقیم: این هزینه‌ها، به طورِ غیرمستقیم به تولید یا خریدِ محصول مربوط می‌شوند. به عنوانِ مثال، می‌توان به اجاره‌یِ محلِ کار، هزینه‌هایِ برق و آب، و حقوقِ کارمندانِ اداری اشاره کرد.
برایِ محاسبه‌ی بهای تمام شده، باید تمامِ این هزینه‌ها را با هم جمع کرد. البته، روش‌هایِ مختلفی برایِ محاسبه‌ی بهای تمام شده وجود دارد که در ادامه‌ی مقاله، به آن‌ها خواهیم پرداخت.
نکته‌ی مهم: بهای تمام شده، با قیمتِ فروشِ محصول، فرق می‌کند. قیمتِ فروشِ محصول، به عواملِ مختلفی مثلِ بهای تمام شده، سودِ موردِ انتظارِ صاحبِ کسب‌وکار، و شرایطِ بازار، بستگی دارد.
در ادامه، به چند نمونه از کاربردهایِ بهای تمام شده، اشاره میکنیم:
- قیمت‌گذاریِ درستِ محصولات: همانطور که گفتیم، بهای تمام شده، یکی از مهم‌ترینِ عواملِ تعیینِ قیمتِ فروشِ محصول است.
- محاسبه‌ی سودِ کسب‌وکار: با دانستنِ بهای تمام شده، می‌توان سودِ هر واحدِ محصول و سودِ کلِ کسب‌وکار را محاسبه کرد.
- کنترلِ هزینه‌ها: با بررسیِ بهای تمام شده، می‌توان نقاطِ ضعفِ تولید یا خریدِ محصول را شناسایی کرد و برایِ کاهشِ هزینه‌ها، برنامه‌ریزی کرد.
- تصمیم‌گیری‌هایِ بهتر: بهای تمام شده، به صاحبِ کسب‌وکار، در تصمیم‌گیری‌هایِ بهتر، مثلِ انتخابِ موادِ اولیه، روشِ تولید، و قیمتِ فروشِ محصول، کمک می‌کند.
در ادامه‌ی این مقاله، به طورِ مفصل‌تر به موضوعِ بهای تمام شده کالا می‌پردازیم و روش‌هایِ محاسبه‌ی آن را بررسی میکنیم. همچنین، به نکاتِ مهمی در موردِ قیمت‌گذاریِ محصولات، با توجه به بهای تمام شده، اشاره خواهیم کرد.
روش های محاسبه بهای تمام شده
روش‌هایِ مختلفی برایِ محاسبه‌ی بهای تمام شده وجود دارد. در این بخش، به طورِ خلاصه به سه روشِ رایجِ محاسبه‌ی بهای تمام شده اشاره میکنیم:
1. روشِ جذبی: در این روش، تمامِ هزینه‌هایِ تولید، اعم ازِ مستقیم و غیرمستقیم، به محصولِ نهایی، تخصیص داده می‌شود. این روش، برایِ شرکت‌هایی که تولیدِ انبوه دارند، مناسب‌تر است.
2. روشِ بهای تمام شده مستقیم: در این روش، فقطِ هزینه‌هایِ مستقیمِ تولید، به محصولِ نهایی، تخصیص داده می‌شود. این روش، برایِ شرکت‌هایی که تولیدِ متنوع دارند، مناسب‌تر است.
3. روشِ فعالیت‌محور: در این روش، هزینه‌ها، بر اساسِ فعالیت‌هایی که برایِ تولیدِ محصول انجام می‌شود، به محصولِ نهایی، تخصیص داده می‌شود. این روش، برایِ شرکت‌هایی که فرآیندِ تولیدِ پیچیده‌ای دارند، مناسب‌تر است.
انتخابِ روشِ مناسبِ محاسبه‌ی بهای تمام شده، به عواملِ مختلفی مثلِ نوعِ فعالیتِ شرکت، حجمِ تولید، و پیچیدگیِ فرآیندِ تولید، بستگی دارد.
تحلیل بهای تمام شده
بعد ازِ محاسبه‌ی بهای تمام شده، باید به تحلیلِ آن بپردازیم. تحلیلِ بهای تمام شده، به ما کمک می‌کند تا نقاطِ ضعفِ خود را در تولید یا خریدِ محصولات، شناسایی کنیم و برایِ کاهشِ هزینه‌ها و افزایشِ سودِ خود، برنامه‌ریزی کنیم.
در تحلیلِ بهای تمام شده، باید به مواردِ زیر توجه کرد:
- تجزیه و تحلیلِ هزینه‌هایِ مستقیم و غیرمستقیم: بررسیِ دقیقِ این هزینه‌ها، به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که کدام بخش از هزینه‌ها، بیشترینِ سهم را در بهای تمام شده دارند.
- مقایسه‌ی بهای تمام شده با قیمتِ فروش: این مقایسه، به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که آیا سودِ کافی ازِ فروشِ محصول، به دست می‌آوریم یا خیر.
- مقایسه‌ی بهای تمام شده با رقبا: این مقایسه، به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که در چه وضعیتی نسبت به رقبایِ خود قرار داریم.
- بررسیِ روندِ بهای تمام شده در طولِ زمان: این بررسی، به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که آیا هزینه‌هایِ ما در حالِ افزایش است یا کاهش.
با تحلیلِ بهای تمام شده، می‌توانیم به مواردِ زیر دست پیدا کنیم:
- کاهشِ هزینه‌ها: با شناساییِ نقاطِ ضعفِ خود، می‌توانیم برایِ کاهشِ هزینه‌ها، برنامه‌ریزی کنیم.
- افزایشِ سود: با کاهشِ هزینه‌ها و افزایشِ قیمتِ فروش، می‌توانیم سودِ خود را افزایش دهیم.
- بهبودِ رقابتی: با کاهشِ بهای تمام شده، می‌توانیم در بازار، رقابتی‌تر عمل کنیم.
عوامل موثر بر بهای تمام شده
عواملی وجود دارند که می‌توانند بر بهای تمام شده کالا تاثیر بگذارند. در ادامه، به چند نمونه از این عوامل اشاره میکنیم:
1. نوعِ محصول: نوعِ محصول، به طورِ مستقیم بر نوعِ موادِ اولیه، دستمزدِ کارگران، و هزینه‌هایِ سربار، تاثیر می‌گذارد. به عنوانِ مثال، تولیدِ یک محصولِ پیچیده، به موادِ اولیه‌یِ گران‌تر، دستمزدِ کارگرانِ ماهرتر، و هزینه‌هایِ سربارِ بیشتر، نیاز دارد.
2. حجمِ تولید: حجمِ تولید، به طورِ مستقیم بر هزینه‌هایِ سربار، تاثیر می‌گذارد. به عنوانِ مثال، با افزایشِ حجمِ تولید، هزینه‌هایِ سربارِ هر واحدِ محصول، کاهش می‌یابد.
3. قیمتِ موادِ اولیه: قیمتِ موادِ اولیه، یکی از مهم‌ترینِ عواملِ موثر بر بهای تمام شده است. به عنوانِ مثال، افزایشِ قیمتِ موادِ اولیه، به طورِ مستقیم، بهای تمام شده را افزایش می‌دهد.
4. دستمزدِ کارگران: دستمزدِ کارگران، یکی دیگر از عواملِ مهمِ موثر بر بهای تمام شده است. به عنوانِ مثال، افزایشِ دستمزدِ کارگران، به طورِ مستقیم، بهای تمام شده را افزایش می‌دهد.
5. هزینه‌هایِ سربار: هزینه‌هایِ سربار، شاملِ هزینه‌هایی مثلِ اجاره، برق، آب، و… می‌شود. این هزینه‌ها، به طورِ غیرمستقیم بر بهای تمام شده، تاثیر می‌گذارند.
6. تکنولوژی: استفاده ازِ تکنولوژی‌هایِ جدید، می‌تواند به کاهشِ هزینه‌هایِ تولید و افزایشِ راندمانِ تولید، کمک کند. به عنوانِ مثال، استفاده ازِ ربات‌ها در خطِ تولید، می‌تواند به کاهشِ دستمزدِ کارگران و افزایشِ سرعتِ تولید، کمک کند.
7. نرخِ ارز: نرخِ ارز، به طورِ مستقیم بر قیمتِ موادِ اولیه‌یِ وارداتی، تاثیر می‌گذارد. به عنوانِ مثال، افزایشِ نرخِ ارز، قیمتِ موادِ اولیه‌یِ وارداتی را افزایش می‌دهد و به تبع آن، بهای تمام شده را نیز افزایش می‌دهد.
8. تورم: تورم، به طورِ کلی، باعثِ افزایشِ قیمتِ تمامِ عواملِ تولید، می‌شود. به عنوانِ مثال، تورم، قیمتِ موادِ اولیه، دستمزدِ کارگران، و هزینه‌هایِ سربار را افزایش می‌دهد.
با شناختِ عواملِ موثر بر بهای تمام شده، می‌توانیم برایِ کاهشِ هزینه‌ها و افزایشِ سودِ خود، برنامه‌ریزی کنیم.
چالش های محاسبه بهای تمام شده
1. دشواریِ در دسترس بودنِ اطلاعات: گاهی اوقات، به دست آوردنِ اطلاعاتِ دقیقِ مربوط به هزینه‌ها، دشوار است. به عنوانِ مثال، ممکن است فاکتورهایِ خریدِ موادِ اولیه، به طورِ دقیق، ثبت نشده باشند.
2. پیچیدگیِ فرآیندِ تولید: در برخی از کسب‌وکارها، فرآیندِ تولید، بسیار پیچیده است و به همین دلیل، محاسبه‌ی بهای تمام شده، دشوارتر می‌شود.
3. تخصیصِ صحیحِ هزینه‌هایِ سربار: تخصیصِ صحیحِ هزینه‌هایِ سربار به محصولاتِ مختلف، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
4. نوساناتِ قیمتِ موادِ اولیه: نوساناتِ قیمتِ موادِ اولیه، می‌تواند محاسبه‌ی بهای تمام شده را دشوارتر کند.
5. عدمِ وجودِ نرم‌افزارِ مناسب: عدمِ وجودِ نرم‌افزارِ مناسب برایِ محاسبه‌ی بهای تمام شده، می‌تواند این فرآیند را دشوارتر و زمان‌برتر کند.
با وجودِ این چالش‌ها، محاسبه‌ی بهای تمام شده، یک کارِ ضروری برایِ هر کسب‌وکاری است. با استفاده ازِ روش‌هایِ مناسب و ابزارهایِ دقیق، می‌توان این چالش‌ها را تا حدِ زیادی، برطرف کرد.
راهکارهای بهبود محاسبه بهای تمام شده
1. استفاده ازِ یک سیستمِ حسابداریِ دقیق: اولین قدم برایِ بهبودِ محاسبه‌ی بهای تمام شده، استفاده ازِ یک سیستمِ حسابداریِ دقیق است. این سیستم، باید به طورِ دقیق، تمامِ هزینه‌هایِ مربوط به تولید یا خریدِ محصول را، ثبت و ضبط کند.
2. ثبت و ضبطِ دقیقِ تمامِ هزینه‌ها: یکی از مهم‌ترینِ عواملِ برایِ محاسبه‌ی دقیقِ بهای تمام شده، ثبت و ضبطِ دقیقِ تمامِ هزینه‌هایِ مربوط به تولید یا خریدِ محصول است. این هزینه‌ها، شاملِ موادِ اولیه، دستمزدِ کارگران، هزینه‌هایِ سربار و… می‌شود.
3. استفاده ازِ روشِ مناسب برایِ تخصیصِ هزینه‌هایِ سربار: تخصیصِ صحیحِ هزینه‌هایِ سربار به محصولاتِ مختلف، می‌تواند به طورِ قابلِ توجهی، بر بهای تمام شده، تاثیر بگذارد.
4. استفاده ازِ نرم‌افزارهایِ مناسب: نرم‌افزارهایِ مختلفی برایِ محاسبه‌ی بهای تمام شده وجود دارد. استفاده ازِ این نرم‌افزارها، می‌تواند به طورِ قابلِ توجهی، سرعت و دقتِ محاسبه‌ی بهای تمام شده را افزایش دهد. که ما به شما نرم افزار شیوا را پیشنهاد میکنیم.
نتیجه گیری
در این مقاله، به طورِ مفصل به موضوعِ بهای تمام شده کالا پرداختیم. در ابتدا، به تعریفِ بهای تمام شده و روش‌هایِ محاسبه‌ی آن اشاره کردیم. سپس، به اهمیتِ تحلیلِ بهای تمام شده و ابزارها و تکنیک‌هایِ آن، پرداختیم.
همانطور که در این مقاله، گفتیم، بهای تمام شده، یک موضوعِ بسیار مهم برایِ هر کسب‌وکاری است. محاسبه‌ی دقیقِ بهای تمام شده، اولین قدم برایِ قیمت‌گذاریِ درستِ محصولات است. با قیمت‌گذاریِ درست، می‌توانید سودِ خود را افزایش دهید و در بازار، رقابتی‌تر عمل کنید.
