چک به عنوان مهمترین سند تجاری نقش مهمی در نظام اقتصادی هر کشور ایفا می کند. در ایران هم این سند تجاری پر استفاده از مهمترین ابزار پرداخت محسوب می شود.
نقش چک در نظام اقتصادی ایران را می توان از میزان استفاده آن درک کرد. به طور سالانه حدود 40 الی 50 درصد پرداخت ها از طریق چک انجام می شود. البته چک کاغذی به دلیل هزینه بالا و ریسک ذاتی که به همراه دارد همواره یکی از گزینه هایی بوده که برای حذف آن و جایگزین کردن آن با راهکارهای جدید تلاش های بسیاری شده است. بسیاری از کشورها در سال های اخیر تلاش کرده اند تا استفاده از چک های کاغذی در اقتصاد را کمتر کنند.
چک چیست؟
این کلمه به معنای نوشته ای است که با استفاده از آن پولی که در بانک دارید را برداشت یا به شخص دیگری حواله می کنید. چک به عنوان یک لغت کلمه ای فارسی است. چک در قدیم با نام های قباله، حجت، منشور عهدنامه و برات هم شناخته شده. این تصور وجود دارد که چک کلمه انگلیسی است، اما جالب است بدانید این لغت در شعر شاعرانی همچون فردوسی و معزی هم با معنایی شبیه به معنای امروزی آن دیده شده است.
طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت: “چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار میکند.
طبق تعریف متخصصین این حوزه چک یک سند تجاری است که بانک برای دریافت وجه و اعتبار قابل استفاده یا انتقال آن به اشخاص دیگر به صاحب حساب می دهد. البته صاحب حساب برای دریافت چک باید شرایط لازم را داشته باشد. طبق قانون چک باید بر روی بانک کشیده شود، به این معنی که محال علیه چک باید بانک باشد. چک هایی که موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه صادر می کنند چک هستند، اما حمایت های قانونی صدور چک شامل آن ها نمی شود.
انواع چکهای بانکی
چک های بانکی انوذع مختلفی دارد که معمولا برای معاملاتی با حجم بالا استفاده می شوند. اطلاع از انواع چک ها مطمئنا زمانی به درد شما می خورد به خصوص اگر صاحب کسب و کار باشید یا قصد راه اندازی آن را داشته باشید بهتر است انواع چک بانکی را بشناسید
این چک ها به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
- چک هایی که توسط اشخاص صادر می شوند.
- چک هایی که توسط بانک صادر می شوند.
– چک هایی که توسط صاحب چک صادر می شوند
- چک عادی: اولین و رایج ترین نوع از چک های بانکی چک عادی است. در این چک صاحب حساب از دارایی خود نزد بانک چکی را در وجه شخص مورد نظر یا حامل صادر می کند. برای نقد کردن این چک باید به شعبه بانکی که چک توسط آن صادر شده مراجعه نمایید.
- چک تایید شده یا گواهی شده: چک تایید شده فرق چندانی با چک عادی ندارد. تنها تفاوت یک چک تایید شده با چک عادی این است که بانک که چک بر روی آن صادر شده پرداخت وجه را تایید می کند. به این معنی که اگر چنین چکی داشته باشید این تضمین را دارید که حتی اگر در حساب شخص صادرکننده چک وجه لازم وجود نداشته باشد، بانک مبلغ چک را پرداخت می کند.
– چک هایی که توسط بانک صادر می شوند
- چک بین بانکی (رمزدار): چک بانکی توسط بانک و به خواسته صاحب حساب صادر می شود. این چک به صورت رمزدار و برای بانک های دیگر صادر می شود. امکان وصول این چک به صورت پول نقد وجود ندارد و بانک صادر کننده مبلغ را به حساب بانکی شخص مورد نظر در بانک های دیگر منتقل می کند. صدور آن نیز در وجه حامل ممنوع است. علاوه بر این چک بین بانکی را نمی توان به شخص دیگری منتقل کرد. پرداخت این چک هم همانند چک تضمین شده حتمی است. در آخر اینکه امنیت چک بین بانکی بسیار زیاد است، چرا که در این چک اطلاعاتی مثل شماره حساب و کدشعبه بانکی که فرد گیرنده در آن حساب دارد نیز باید در چک نوشته شود.
- چک تضمین شده (تضمین شده رمزدار): چک رمزدار توسط بانک صادر می شود. در صورتی که صاحب حساب درخواست صدور چک تضمین شده کند این چک صادر می شود. پرداخت وجه به گیرنده چک رمز دار توسط بانک تضمین می شود و حتی اگر در حساب صاحب حساب وجه کافی وجود نداشته باشد، امکان نقد کردن در همه شعبه های بانک صادر کننده چک وجود دارد. چک تضمین شده از جهت تضمین پرداخت شبیه به چک تایید شده است، اما تفاوت چک تضمین شده این است که صادر کننده آن بانک است، در صورتی که صادر کننده چک تایید شده خود شخص صاحب حساب است. چک تضمین شده تفاوتی با پول رایج ندارد، چراکه وصول آن حتمی است.
- چک مسافرتی: این چک هم توسط بانک صادر و وجه آن در شعب همان بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن بانک قابل دریافت است. چک مسافرتی گزینه ای مناسب به جای حمل پول بسیار است.
فرق چک با سفته، برات و دیگر اسناد تجاری چیست؟
در مجموع چک معتبر ترین و قانونی ترین سند تجاری چک است که حمایت های قانونی از آن بیشتر از هر سند تجاری دیگری است، در صورتی که سفته به عنوان یک سند غیر تجاری (سند عادی) به شمار می رود و در مراجع حقوقی حمایت های قانونی خاصی ندارد.
قوانین چک و جزئیاتی که همه باید بدانند!
صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد و نباید تمام یا قیمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد و همچنین نباید چک را به صورتی تنظیم کند که بانک به دلایلی مثل مطابقت نداشتن امضا یا خط خوردگی در متن چک، یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری کند.
بانک با چک برگشتی چه میکند؟
هر زمان مبلغ چک به یکی از علتهای فوق پرداخت نشود بانک موظف است در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر باشد علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضا و مهر کرده و به دارنده چک تسلیم کند.
دربرگ مذکور باید مطابقت امضا صادرکننده چک با نمونه امضا موجود در بانک و یا عدم مطابقت آن از طرف بانک تصدیق شود.
همچنین بانک موظف است به منظور اطلاع صادرکننده چک فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است، ارسال کند.
مجازات و قوانین صدور چک بلامحل
طبق ماده 7 قانون صدور چک، صدور چک با مجازات همراه است و مجازات آن شامل موارد زیر است:
- مبلغ چک کمتر از 10 میلیون ریال: تا 6 ماه حبس
- مبلغ چک از 10 میلیون ریال تا 50 میلیون ریال: 6 ماه تا 1 سال حبس
- مبلغ چک بیشتر از 50 میلیون ریال: 1 تا 2 سال حبس و 2 سال ممنوعیت از داشتن دسته چک
در صورتیکه چک های بلامحل در تعداد باشد براساس مجموع مبالغ چک های برگشتی محکومیت صورت می گیرد.
تبصره: این مجازات شامل مواردی است که ثابت شود چکهای بلا محل بابت معاملات نامشروع و یا بهره و ربوبی صادر شده نمی‌شود. در غیر این صورت بر میزان مجازات افزوده خواهد شد.
مواردی که باعث می شوند چک نقد نشود
برگشت چکلازم به ذکر است که این موارد تنها نشانه ها هستند و دقیق و کامل نیستند و بر همه اشخاص و افراد نیز دلالت ندارند؛ اما می‌توان گفت در صورت برخورد با این نشانه‌ها، ممکن است چک نقد نشود، بنابراین باید با احتیاط بیشتری چک را دریافت کرد.
- چکی که تاریخ آن در روز پنج شنبه یا روز قبل از تعطیلات قرار گرفته باشد.
- چکی که در آن تاریخ، مبلغ یا امضای صادرکننده مخدوش باشد.
- چکی که صادر کننده بصورت آماده از کشو میز یا از گاوصندوق خود خارج میکند و به شما تحویل می‌دهد نیز باید با دقت بیشتری بررسی شود. بهتر است صادر کننده چک را پیش روی شما تنظیم و امضاء کند.
- چکی که طرف مقابل شما بعنوان چک همسر خود، تحویل شما می‌دهد.
- چکی که مبلغ آن در بخش حروف و عدد با هم مغایرت داشته باشد.
- چکی که نقد شدن آن از سوی صادر کننده مشروط شده باشد.
- چک شرکت‌ها و سازمان‌ها و موسسات که با یک امضاء به شما تحویل می‌شود.
- چک شرکت‌ها و سازمان‌ها و موسسات که بدون مهر آن شرکت یا سازمان یا موسسه به شما تحویل می‌شود.
- چک اشخاصی که از بانک‌های فاقد نظام اعتبار سنجی و پایش اعتبار مشتری دسته چک می‌گیرند. (شناختن این بانک‌ها کار پیچیده‌ای نیست. بانکی که با دریافت کمترین اطلاعات و مدارک و در سریع‌ترین زمان به شما دسته چک می‌دهد به اشخاصی که قرار نیست چک‌هایشان نقد شود نیز دسته چک اعطاء میکند، از این رو اعتبار آن مشخص نیست و جای شبهه دارد)
- چک اشخاصی که آگهی و اعلامیه حراج بر درب مغازه و محل کسب خود زده‌اند.
- چک شرکت‌ها و موسسات و سازمان‌هایی که در حال اخراج کارمند و تعدیل نیرو هستند.
- چک اشخاصی که دارای پرونده‌های کلان و مشهور در مراجع قضایی هستند.
- چک اشخاصی که می‌دانید بیکار هستند و احتمال می‌دهید درآمد مطمئنی ندارند.
- چک اشخاصی که می‌دانید به نظام بانکی بدهی سنگین یا بدهی معوقه دارند.
- چک اشخاصی که می‌دانید ممنوع الخروج هستند.
- چک کسبه‌ای که فاقد پروانه کسب از اتحادیه صنفی مربوطه هستند.
- چکی که برای تضمین معامله یا ضمانت افراد صادر می‌شود.
نرم افزار مدیریت جامع مالی و حسابداری
نرم افزار های شیوا در نسخه های بازرگانی، خدماتی، تولیدی و پیمانکاری ارائه شده تا کسب‌وکارها را در این شرایط سخت اقتصادی و مالیاتی یاری کند و با تکیه به این سیستم پیشرفته دارای هوش مصنوعی با امکانات عالی و کاربری ساده با بیش از ۲۳ سال سابقه دارای سیستم و زیرسیستم از جمله انبار، حقوق و دستمزد، فروش، انبار دارایی ثابت و CRM،تولید ، مدیریت کسب‌وکارتان را ساده‌تر و دقیق تر کنید
